Шароф Рашидов номли Жиззах вилоят ахборот-кутубхона марказида Ўзбекистон Республикаси Олий суди тизимида “Коррупциясиз соҳа” лойиҳасини амалга ошириш бўйича 2024-2026 йилларга мўлжалланган йўл харитасининг 12-бандига асосан Жиззах вилояти судлари судя ва суд ходимлари иштирокида “Китоб-маънавият кўзгуси” танлови кўтаринки руҳда ўтказилди

Танлов тест ва савол-жавоб шаклида ўтказилиб, унда ҳакамлар ҳайъати томонидан ҳар бир иштирокчининг бадиий асар ҳақидаги саволларга тўғри ва тўлиқ жавоб бериши адолатли тарзда баҳоланди.

Мусобақа якуни бўйича фахрли 1-ўринга жиноят ишлари бўйича Жиззах шаҳар суди архив мудири Рузимурод Алмаматов, 2-ўринга жиноят ишлари бўйича Зафаробод туман суди девонхона мудири Азизбек Қурбонов, 3-ўринга фуқаролик ишлари бўйича Жиззах туманлараро суди судя ёрдамчиси Абдулазизхон Холдоров лойиқ деб топилди.

Ғолиб ва совриндорлар диплом ва эсдалик совғалар билан тақдирланди.

Танловдан сўнг, кутубхона маъмурияти томонидан судя ва суд ходимлари учун экскурсия ташкил қилиниб, замонавий кутубхонанинг барча қулайликлари, ўқув заллари ҳамда жаҳон ва ўзбек адабиёти намуналари таништирилди.

OILADAGI MAISHIY ZO‘RAVONLIK UCHUN QANDAY JAVOBGARLIK BOR?

Ma’lumki, har bir inson yashash, erkin bo‘lish va shaxsiy daxlsizlik huquqlariga egadir. O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 63-moddasida muvofiq, oila jamiyatning asosiy bo‘g‘ini bo‘lib, jamiyat va davlat muhofazasida bo‘lish huquqiga ega.

Ayniqcha bu borada 2023 yilning 11-aprel kuni “Xotin-qizlar va bolalar huquqlari, erkinliklari hamda qonuniy manfaatlarini ishonchli himoya qilish tizimi yanada takomillashtirilishi munosabati bilan O‘zbekiston Respublikasining ayrim qonun hujjatlariga o‘zgartish va qo‘shimchalar kiritish to‘g‘risida”gi O‘RQ-829-son Qonun ham xotin-qizlar va bolalarga nisbatan shilqimlik hamda zo‘ravonlikning oldini olishga, oilalardagi ma’naviy-axloqiy muhitni yaxshilashga, bolalar va xotin-qizlar huquqlari bilan bog‘liq xalqaro indekslarda mamlakatimizning o‘rnini yaxshilashga zamin yaratadi.

Mazkur Qonun bilan Jinoyat kodeksiga yangi 1261 –modda kiritildi. Unga ko‘ra, 1261-modda. Oilaviy (maishiy) zo‘ravonlik:

Xotiniga (eriga), sobiq xotiniga (sobiq eriga), bir ro‘zg‘or asosida birgalikda yashayotgan shaxsga yoki umumiy farzandga ega bo‘lgan shaxsga nisbatan sodir etilgan mulk, ta’lim olish, sog‘liqni saqlash va (yoki) mehnatga oid huquqini amalga oshirishga to‘sqinlik qilish, mol-mulkiga va shaxsiy ashyolariga qasddan shikast yetkazish, xuddi shuningdek ushbu shaxslar sog‘lig‘ining yomonlashuviga olib kelgan tarzda ularning sha’ni va qadr-qimmatini tahqirlash, ularni qo‘rqitish, yaqin qarindoshlaridan ajratib qo‘yish, shunday harakatlar uchun ma’muriy jazo qo‘llanilganidan keyin sodir etilgan bo‘lsa, shuningdek basharti boshqa jinoyat alomatlari mavjud bo‘lmasa, bazaviy hisoblash miqdorining yigirma baravaridan o‘ttiz baravarigacha miqdorda jarima yoki bir yuz oltmish soatdan uch yuz soatgacha majburiy jamoat ishlari yoxud ikki yilgacha axloq tuzatish ishlari bilan jazolanadi.

Xotinini (erini), sobiq xotinini (sobiq erini), bir ro‘zg‘or asosida birgalikda yashayotgan shaxsni yoki umumiy farzandga ega bo‘lgan shaxsni do‘pposlash, ushbu shaxslarga sog‘liqning qisqa muddat yomonlashuviga yoki mehnat qobiliyatining uncha uzoq bo‘lmagan muddatga yo‘qolishiga olib kelmagan qasddan badanga yengil shikast yetkazish, o‘sha harakatlar uchun ma’muriy jazo qo‘llanilganidan keyin sodir etilgan bo‘lsa, bazaviy hisoblash miqdorining yigirma baravaridan o‘ttiz baravarigacha miqdorda jarima yoki bir yuz oltmish soatdan uch yuz soatgacha majburiy jamoat ishlari yoxud ikki yilgacha axloq tuzatish ishlari bilan jazolanadi.

Xotiniga (eriga), sobiq xotiniga (sobiq eriga), bir ro‘zg‘or asosida birgalikda yashayotgan shaxsga yoki umumiy farzandga ega bo‘lgan shaxsga sog‘liqning qisqa vaqt, ya’ni olti kundan ortiq, ammo yigirma bir kundan ko‘p bo‘lmagan muddatga yomonlashuviga yoki umumiy mehnat qobiliyatining uncha uzoq bo‘lmagan muddatga yo‘qolishiga sabab bo‘lgan qasddan badanga yengil shikast yetkazish, bazaviy hisoblash miqdorining o‘ttiz baravaridan yetmish baravarigacha miqdorda jarima yoki uch yuz soatdan uch yuz oltmish soatgacha majburiy jamoat ishlari yoxud bir yildan ikki yilgacha axloq tuzatish ishlari yoki bir yildan ikki yilgacha ozodlikni cheklash yoki bir yildan ikki yilgacha ozodlikdan mahrum qilish bilan jazolanadi.

 

Jinoyat ishlari bo‘yicha   Zarbdor tuman sud raisi

Mamaraximov.Q,Q

 

Oila – muqaddas dargoh

Ma’lumki, yangi tahrirdagi Konstitutsiyamizning 58-moddasida “Xotin-qizlar va erkaklar teng huquqlidirlar. Davlat xotin-qizlar va erkaklarga jamiyat hamda davlat ishlarini boshqarishda, shuningdek, jamiyat va davlat hayotining boshqa sohalarida teng huquq va imkoniyatlarni ta’minlaydi” deya qayd etilgan. 76-moddasida esa, oila jamiyatning asosiy bo‘g‘ini bo‘lib, u jamiyat va davlat muhofazasida ekani, davlat oilaning to‘laqonli rivojlanishi uchun ijtimoiy, iqtisodiy, huquqiy va boshqa shart-sharoitlar yaratishi ta’kidlangan.

Shuningdek, oilaning huquqiy asoslarini yanada mustahkamlash, ushbu muqaddas go‘shani turli xil illatlardan muhofaza qilish maqsadida 2023 yil 11 aprelda “Xotin-qizlar va bolalar huquqlari, erkinliklari hamda qonuniy manfaatlarini ishonchli himoya qilish tizimi yanada takomillashtirilishi munosabati bilan O‘zbekiston Respublikasining ayrim qonun hujjatlariga o‘zgartish va qo‘shimchalar kiritish to‘g‘risida”gi qonun qabul qilindi. Mazkur qonun asosida Jinoyat kodeksi “Oilaviy (maishiy) zo‘ravonlik” deya nomlangan 126-1-modda, Ma’muriy javobgarlik to‘g‘risidagi kodeks esa, xuddi shu nomdagi 59-2-modda bilan to‘ldirildi.

Albatta, ushbu qonun hujjatlarining amalga joriy etishdan ko‘zlangan maqsad — oila muhofazasini kuchaytirish, er va xotin zimmasidagi mas’uliyatni yanada oshirishdan iborat.

Oila har bir jamiyatning boshlang‘ich bo‘g‘ini hisoblanadi. Oila mustahkam, tinch, halol va pok bo‘lsa, jamiyat ham osoyishta, mustahkam, farovon bo‘ladi. Aksincha, oilalarda parokandalik, buzg‘unchilik bo‘lsa, o‘sha jamiyat buziladi, tinchi yo‘qoladi, u oqibatda chuqur tanazzulga yuz tutadi. Baxtli oilalar tufayli baxtli jamiyat vujudga keladi.

Bunda oila a’zolarining, ayniqsa, er va xotinning o‘zaro murosa-madoraga borishi, g‘azabi kelganda uni yengishi va shirin so‘zli bo‘lishi, shu bilan birga, oilaviy sirlarni ko‘chaga olib chiqmasligi singari bir qator omillar juda katta ahamiyat kasb etadi.

Abu Dardo roziyallohu anhu ayoliga shunday degan: “G‘azabim kelganda meni rozi qilishga urun, sening g‘azabing kelganda men seni rozi qilishga urunay. Aks holda birga yashay olmaymiz”.

Hayot juda murakkab jarayon bo‘lib, unda turli holatlar uchrab turadi. Gohi shodlik, gohi g‘am deganlariday oilada er va xotin o‘rtasida ham turli sabablar ila kelishmovchiliklar bo‘lib turadi. Shoshqaloqlik, jahlning tez chiqishi, qanoatsizlik, manmanlik, tirnoq ostidan kir qidirmoqlik oilaviy munosabatlarga putur yetkazadi. Shuni aytib o‘tish joizki, er xotinining bir yomon xulqidan norozi bo‘lsa, uning boshqa yaxshi tomonlari ham bor ekanligini unutmasin. Ayol ham o‘rni kelganda g‘azabini yutishi, garchi yoqmasada, oilaviy hurmat yuzasidan ba’zi narsalarga chidashga odatlanishi lozim. Ma’naviy jihatdan bir-biriga sabr qilish lozim bo‘lganiday, moddiy jihatdan ham qanoatli va sabrli bo‘lish juda muhimdir.

Oilaning tinch, farzandlarning baxtli bo‘lishligida er-xotinning har ikkisi ham oiladagi o‘z burchlarini astoydil ado etishga intilishlari muhimdir. Er o‘z o‘rnini yo‘qotgan, xotin esa, erning mavqeiga da’vogarlik qilgan oilalarda nafaqat notinchlik bo‘ladi, balki el-yurt, mahalla-ko‘y orasida ham bunday oilaning hurmati bo‘lmaydi.

Ma’lumki, oilaning mustahkamligi avvalo er va xotinning ahil-inoqligi, zimmalaridagi mas’uliyat va majburiyatni nechog‘lik chuqur anglashiga bog‘liq. Albatta, farzandlar kamoli, o‘zlarining tinchlik-xotirjamligini o‘ylagan har bir er va xotin avvalo oilaga e’tibor bilan munosabatda bo‘ladi, o‘tkinchi nizo va gina-qudratlarni aql bilan yengib o‘tishga intiladi. Oilani asrab­avaylash, oila a’zolarining bir-biriga hurmat bilan munosabatda bo‘lishi zamirida jamiyatning tinchlik-totuvligi, farzandlar kamoli, bir so‘z bilan aytganda, insonning o‘zligi mujassam ekanini unutmaylik.

 

Fuqarolik ishlari bo‘yicha

Paxtakor tuman sudining raisi T.Xakimov

ФУҚАРОЛАР ВА ТАДБИРКОРЛИК СУБЪЕКТЛАРИНИНГ УЙ-ЖОЙ БИЛАН БОҒЛИҚ МУЛК ҲУҚУҚИ КАФОЛАТЛАНИШИ ТАЪМИНЛАНГАН

Маълумки, сўнги йилларда шаҳарсозлик фаолиятини амалга ошириш, аҳолига муносиб турмуш шароитини яратиш, ҳудудларни комплекс ривожлантиришга қаратилган давлат дастурлари ва инвестиция лойиҳаларининг самарали амалга оширилиши доирасида фуқаролар ва тадбиркорлик субъектларига тегишли бўлган бино ва иншоотлар жойлашган ер участкалари олиб қўйилиши муносабати билан мулкдорларнинг қонуний ҳуқуқ ва манфаатлари кафолатларини янада мустаҳкамланиши таъминланди.

Бу хусусан мамлакатимиз бош қомуси бўлмиш Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг 47-моддасида ҳам ҳар ким уй-жойли бўлиш ҳуқуқига эгалиги, ҳеч ким суднинг қарорисиз ва қонунга зид тарзда уй-жойидан маҳрум этилиши мумкин эмаслиги, уй-жойидан маҳрум этилган мулкдорга уй-жойнинг қиймати ҳамда у кўрган зарарларнинг ўрни қонунда назарда тутилган ҳолларда ва тартибда олдиндан ҳамда тенг қийматда қопланиши таъминланиши, давлат уй-жой қурилишини рағбатлантиради ва уй-жойга бўлган ҳуқуқнинг амалга оширилиши учун шарт-шароитлар яратиши, аҳолининг ижтимоий жиҳатдан эҳтиёжманд тоифаларини уй-жой билан таъминлаш тартиби қонун билан белгиланишида ўз аксини топди.

Хўш, эндиликда уй-жойидан маҳрум этилган мулкдорга уй-жойнинг ва кўрган зарарларнинг ўрни қандай қопланиши қандай бўладиган бўлди ва буни амалга ошириш механизими қанақа?

Агар, Ўзбекистон Республикаси Уй-жой кодексининг 27-моддасига эътибор қаратадиган бўлсак, ер участкалари давлат ёки жамият эҳтиёжлари учун олиб қўйилиши муносабати билан фуқаролар мулкида бўлган уйлар (квартиралар) бузилган тақдирда, мулкдорларга уларнинг танлови бўйича ва тарафлар келишувига кўра, уй-жой майдонининг ижтимоий нормасидан кам бўлмаган саҳндаги, барча қулайликлари бўлган, аввалгисига тенг қимматли бошқа турар жой мулк қилиб берилади ҳамда дов-дарахтларнинг бозор қиймати тўланади ёхуд бузилаётган уй (квартира), бошқа иморатлар, иншоотлар ва дов-дарахтларнинг бозор қиймати, шунингдек ер участкасига бўлган ҳуқуқнинг бозор қиймати тўлиқ ҳажмда тўланади. Бузилаётган уйнинг (квартиранинг) ёки ер участкасига бўлган ҳуқуқнинг бозор қиймати берилаётган уй-жойнинг ёки ер участкасига бўлган ҳуқуқнинг бозор қийматидан ортиқ бўлган тақдирда, бу фарқ мулкдорга компенсация қилиниши лозим, берилаётган уй-жойнинг ёки ер участкасига бўлган ҳуқуқнинг бозор қиймати бузилаётган уйнинг (квартиранинг) ёки ер участкасига бўлган ҳуқуқнинг бозор қийматидан ортиқ бўлган тақдирда эса, ушбу фарқ мулкдор томонидан қайтарилиши талаб этилмаслиги белгиланганлигини кўришимиз мумкин.

Жумладан, мазкур кафолатлар Ўзбекистон Республикасининг “Ер участкаларини компенсация эвазига жамоат эҳтиёжлари учун олиб қўйиш тартиб-таомиллари тўғрисида”ги Қонуни,  Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2019 йил 3 августдаги “Фуқаролар ва тадбиркорлик субъектларининг мулк ҳуқуқи кафолатланишини сўзсиз таъминлаш бўйича қўшимча чора-тадбирлар тўғрисида”ги Ф-5491-сонли Фармойиши ҳамда Вазирлар Маҳкамасининг 2018 йил 26 декабрдаги “Давлат ва жамият эҳтиёжлари учун ер участкаларининг олиб қўйилиши муносабати билан жисмоний ва юридик шахсларга етказилган зарарларни қоплаш бўйича марказлаштирилган жамғармалар маблағларини шакллантириш ва улардан фойдаланиш тартиби тўғрисида низомни тасдиқлаш ҳақида”ги 1047-сон қарорига мувофиқ равишда таъминлаш механизими яратилди.

Албатта, бунда муҳтарам Президентимизнинг “Халқ рози бўлса, ишимизда унум ва барака бўлади” – деган тамоилни ҳаётга тадбиқ этиб, қонунчилигимизда фуқароларнинг ҳуқуқ ва манфаатларини кафолатловчи нормалар акс эттирилишидаги меҳнатлари диққатга сазовордир.

 

Б.О.Казаков

Фуқаролик ишлари бўйича

Дўстлик туманлараро судининг раиси

Ўзбошимчалик билан қурилган қурилмани бузиш тўғрисида

Қонунчиликда белгиланган тартибда қурилиш мақсадлари учун ажратилмаган ер участкаларида, шунингдек иморат қуриш учун зарур рухсатнома олмасдан ёки архитектура ва қурилиш нормалари ҳамда қоидаларини жиддий бузган ҳолда қурилган уй-жой, бошқа бино, иншоот ёки ўзга кўчмас мулк ўзбошимчалик билан қурилган иморат ҳисобланади.

Ўзбошимчалик билан иморат қурган шахс унга мулк ҳуқуқини ололмайди. Бу шахс қурган иморатини тасарруф этишга — сотишга, ҳадя этишга, ижарага беришга, иморатга нисбатан бошқа битимлар тузишга ҳақли эмас.

Ўзбошимчалик билан иморат қуриш натижасида ҳуқуқлари бузилган шахснинг ёки тегишли давлат органининг даъвоси билан бундай иморат суднинг қарорига биноан иморатни қурган шахс томонидан ёки унинг ҳисобидан бузиб ташланиши лозим, аммо иморат қурилган ер участкасининг мулкдори бўлган, унга умрбод мерос сифатида эгалик қилаётган, доимий эгалик қилаётган ва фойдаланаётган шахснинг ўзбошимчалик билан қурилган иморатга нисбатан мулк ҳуқуқи суд томонидан эътироф этилиши мумкин. Бу ҳолда иморатга нисбатан мулк ҳуқуқи эътироф этилган шахс иморат қурган шахснинг харажатларини суд белгилаган миқдорда қоплайди.

Шуни таъкидлаб ўтиш жоизки, маъмурий органлар ва улар мансабдор шахсларининг юридик ва жисмоний шахсларнинг ерга оид ҳуқуқларини бузувчи маъмурий ҳужжатлари ва ҳаракатлари (ҳаракатсизлиги) устидан берилган ариза (шикоят)лар, шунингдек, ушбу талабларга сабабий боғланишда бўлган зарарларнинг ўрнини қоплаш ҳақидаги талаблар маъмурий судларга тааллуқли.

ер участкасини жамоат эҳтиёжлари учун олиб қўйиш ва қайта сотиб олиш билан боғлиқ низолар бўйича компенсация ундириш;

сервитутни белгилаш ёки бекор қилиш, сервитут юзасидан ҳақ ундириш;

бир нечта шахсларга мулк ҳуқуқи асосида тегишли бўлган, биргаликда эгалик қилинадиган ёки фойдаланиладиган ер участкасидан фойдаланиш тартибини белгилаш, уни бўлиш;

ер участкасига эгалик қилиш ва фойдаланиш ҳуқуқи билан боғлиқ бўлмаган ҳуқуқ бузилишларни бартараф этиш;

ер участкасини бошқа шахснинг қонунсиз эгалигидан талаб қилиб олиш, ер участкасидан мажбурий тартибда чиқариш;

ўзбошимчалик билан эгаллаб олинган ер участкасини қайтариш ва фойдаланиш учун яроқли ҳолатга келтириш, шу жумладан ундаги иморатларни бузиш;

Ер кодексининг 36-моддасида назарда тутилган ҳолларда ер участкаларига бўлган ҳуқуқларни тугатиш;

Ер кодексининг 86, 87-моддаларида назарда тутилган ҳолларда ер эгалари, ердан фойдаланувчилар, ер участкалари ижарачиларига ва мулкдорларига етказилган зарарни ундириш;

ер участкаларининг ижара шартномаси билан боғлиқ низолар ва бошқалар фуқаролик ишлари бўйича ёки иқтисодий судлар томонидан кўрилади.

Ўзбошимчалик билан эгаллаб турган ер участкаларини қайтариш ва ундаги қурилмани буздириш тўғрисидаги ишларда келишув битими ёки медиатив келишув тузишига йўл қўйилмайди.

Шунингдек, судлар бу тоифадаги ишларни кўришда давлат ҳокимияти органининг даъводан воз кечиши қонунчилик ҳужжатларига зид келмаслигини аниқлашлари лозим.

Ер кодексининг 91 прим 1-моддасига кўра, ўзбошимчалик билан эгалланган ер участкасига, шунингдек қишлоқ хўжалигига мўлжалланган, қурилиш мақсадлари учун ажратилмаган ер участкасида барпо этилган ҳар қандай бино ва иншоотларга нисбатан мулк ҳуқуқини ёки бошқа мулкий ҳуқуқларни белгилашга йўл қўйилмайди, бундан қонунда назарда тутилган ҳоллар мустасно.

Ер участкасини ўзбошимчалик билан эгаллаган, қишлоқ хўжалигига мўлжалланган, қурилиш учун ажратилмаган ер участкасида қонунга хилоф қурилиш объектини барпо этган шахслар инсофли мулкдор деб тан олинмайди, шунга кўра судлар уларга эгалик ҳуқуқини белгилаш ёки мансабдор шахсларга бундай мажбурият юклашга ҳақли эмас.

 

Алишер Пулатов,

Фуқаролик ишлари бўйича Зарбдор туманлараро суди судьяси

ODAM SAVDOSI – ASR JINOYATI

Insonning mustaqil hayot kechirishi – asosiy erk hisoblanishi barchamizga ma’lum. Afsuski butunjaxon mamlakatlari rivojlanayotgan bir davrda inson havsizligiga jiddiy tahdid soluvchi omillar ham yo‘q emas. Ushbu omillarni bartaraf etish, ommalashib ketayotgan ijtimoiy xavfli qilmishlarning oldini olish choralari ko‘rilayotgan bo‘lsa-da insonlar huquqlariga, ba’zi hollarda hayotiga ham zarar yetkazuvchi holatlar davom etayotgan bu qilmishlarning biri odam savdosi hisoblanadi.

Hozirgi kunda barcha mamlakatlarda odam savdosiga qarshi kurashish choralari ko‘rilib kelinmoqda. Shu qatorda mamlakatimizda ham odam savdosiga qarshi kurashish, mazkur turdagi jinoyatlarni oldini olish choralarini ko‘rish maqsadida yurtimizda turli hil normativ-huquqiy hujjatlar qabul qilinmoqda.

Ushbu normativ-huquqiy hujjatlarni qabul qilinishi inson huquqlari va  erkinliklarining kafolatlari, shu bilan birga mamlakatda odam savdosiga qarshi kurashish chora-tadbirlari qay darajada ekanligini ko‘rsatib o‘tishi barchamizga ma’lum.

Odam savdosiga qarshi kurashishni samarali tashkil etish maqsadida O‘zbekiston Respublikasining 2020 yil 17 avgustida “Odam savdosiga qarshi kurashish to‘g‘risida”ga O‘RQ-633-sonli Qonun qabul qilindi. Ushbu Qonunning maqsad va vazifasi odam savdosiga qarshi kurashish sohasidagi munosabatlarni tartibga solishdan iborat ekanligi ko‘rsatib o‘tilgan. Qonunga ko‘ra, odam savdosi – kuch bilan tahdid qilish yoki kuch ishlatish yoxud majburlashning boshqa shakllaridan foydalanish, o‘g‘irlash, firibgarlik, aldash, hokimiyatni suiiste’mol qilish yoki vaziyatning qaltisligidan foydalanish orqali yoxud boshqa shaxsni nazorat qiluvchi shaxsning roziligini olish uchun to‘lovlar yoki manfaatdor etish evaziga og‘dirib olish yo‘li bilan odamlardan foydalanish maqsadida ularni yollash, tashish, topshirish, yashirish yoki qabul qilish. Odamlardan foydalanish boshqa shaxslarning fohishaligidan foydalanishni yoki ulardan shahvoniy foydalanishning o‘zga shakllarini, majburiy mehnatni yoki xizmatlarni, qullikni yoxud qullikka o‘xshash odatlarni, erksizlik holatini yoxud inson a’zolarini va (yoki) to‘qimalarini olishni anglatishi bayon qilingan.

Shuningdek, qonunda odam savdosiga qarshi kurashish sohasida davlat siyostining asosiy yo‘nalishlari va mazkur sohadagi printsiplar haqida aytib o‘tilgan.

Bundan ko‘rinadiki, inson hayotiga, uning huquq va erkinliklariga zarar yetkazishga qaratilgan har qanday zo‘rlik jinoyat sifatida qaralishi, buning natijasi va oqibati jiddiy jinoiy javobgarlikka sabab bo‘lishi har qanday mamlakat qatori davlatimiz tomonidan ta’kidlangan va normativ-huquqiy hujjatlarda mustahkamlanib o‘tilgan.

 

Shomurod Begmatov

Zomin tumanlararo iqtisodiy sudi raisi

Ўзбошимчалик билан қурилган уй-жойларни бузиш тартиби

Якка тартибда уй қуриш фуқароларнинг уй-жойга бўлган талаб-эҳтиёжларини қондиришга хизмат қилади ва давлат якка тартибдаги уй-жой қурилишига ер участкаларини ажратиш, уй қуришга ссуда ва кредитлар бериш йўли билан ҳар тарафлама кўмаклашади.

Уйга бўлган мулк ҳуқуқи билан боғлиқ низоларга доир ишларнинг тўғри ҳал этилиши фуқароларнинг ҳуқуқлари ва қонун билан қўриқланадиган манфаатларини ҳимоя қилишда якка тартибда уй қуришнинг белгиланган тартибига қатъий риоя этилишини таъминлашда, муҳим аҳамиятга эга.

Ўзбекистон Республикаси Фуқаролик кодексининг 212-моддасига кўра, қонун ҳужжатларида белгиланган тартибда қурилиш мақсадлари учун ажратилмаган ер участкаларида, шунингдек иморат қуриш учун зарур рухсатнома олмасдан ёки архитектура ва қурилиш нормалари ҳамда қоидаларини жиддий бузган ҳолда қурилган уй-жой, бошқа бино, иншоот ёки ўзга кўчмас мулк ўзбошимчалик билан қурилган иморат ҳисобланади.

Ўзбошимчалик билан иморат қурган шахс унга мулк ҳуқуқини ололмайди. Бу шахс қурган иморатини тасарруф этишга — сотишга, ҳадя этишга, ижарага беришга, иморатга нисбатан бошқа битимлар тузишга ҳақли эмас.

Ўзбошимчалик билан иморат қуриш натижасида ҳуқуқлари бузилган шахснинг ёки тегишли давлат органининг даъвоси билан бундай иморат суднинг қарорига биноан иморатни қурган шахс томонидан ёки унинг ҳисобидан бузиб ташланиши лозим.

Хуш, суд амалиётида ўзбошимчалик билан қурилган қурилмаларни бартараф этишнинг қандай ҳуқуқий асослари бор деган савол туғилиши табиий.  

Қонун ҳужжатларида белгиланган тартибда ажратиб берилган ер участкасида ўзбошимчалик билан қурилган иморатга нисбатан мулк ҳуқуқини эътироф этиш тўғрисидаги, шу жумладан ана шундай уйга нисбатан олди-сотди, ҳадя, айирбошлаш, мерос олиш билан, шунингдек уйни бўлиш билан боғлиқ даъволар, ўзбошимчалик билан иморат қурган шахс ёки бошқа манфаатдор шахс томонидан тақдим қилинганидан қатъи назар, судларга тааллуқли эмас.

Бундай даъволар билан арз қилинганда, суд аризани қабул қилишни рад этади, агар иш қўзғатилган бўлса иш юритишни тугатади ва аризачига ушбу талаб билан тегишли ҳокимиятга мурожаат қилиш ҳуқуқини тушунтиради.

Айни вақтда шуни ҳам назарда тутиш зарурки, қонун ўзбошимчалик билан уй қурган шахснинг ва бошқа манфаатдор шахснинг даъволари, агар талаб мулк ҳуқуқи билан боғлиқ бўлмаган, хусусан қурилиш материалларига бўлган ҳуқуқни эътироф этиш, уйга кўчириб киритиш, уйдан фойдаланиш тартибини белгилаш тўғрисида берилган бўлса, судлар томонидан кўриб чиқилишини истисно этмайди.

Судлар ишни кўришда уйга бўлган мулк ҳуқуқини тасдиқловчи далилларни (қурилган уйга бўлган мулк ҳуқуқи давлат рўйхатидан ўтказилганлиги, олди-сотди, ҳадя шартномаси ва шу кабиларни), уйнинг ва ер участкасининг режасини тақдим этишни тарафларга таклиф қилади ёки ўз ташаббуси билан уларни талаб қилиб олади.

Шунингдек, белгиланган тартибда ажратиб берилган ер участкасида қурилган янги уйга бўлган мулк ҳуқуқи Фуқаролик кодексининг 210-моддасига асосан давлат рўйхатидан ўтказилган пайтдан эътиборан вужудга келади.

Уй қурилиши тамом бўлгунига ва давлат рўйхатидан ўтказилгунига қадар уй маҳаллий ҳокимият органларининг рухсатисиз бошқа шахсга берилиши мумкин эмас.

Уйни биргаликда қураётган эр-хотиннинг, иморат солувчининг оила аъзоларининг, шунингдек меросхўрларнинг даъвосига кўра суд қурилиши тугалланмаган уйни, агар унинг битай деб қолганлик даражасини инобатга олиб, алоҳида қилиб ажратиб бериш мумкин бўлган қисмларини кейинчалик уларнинг мазкур шахслар томонидан қурилиши охирига етказилиши техник имкониятлари мавжудлигидан келиб чиққан ҳолда аниқлаш мумкин бўлса, бўлишга ҳақли.

Ҳокимият ўзбошимчалик билан қурилган иморат жойлашган ер участкасини даъвогарга ажратишни рад қилган тақдирда, суд ҳуқуқ тўғрисида низо мавжудлиги сабабли даъвогарга рад этиш ҳақидаги қарор устидан маъмурий суд орқали низолашишга ҳақли эканлигини тушунтиради.

Даъвогарнинг ўзбошимчалик билан қурилган иморат жойлашган ер участкасини ажратишни рад қилиш ҳақидаги ҳокимият қарорини ғайриқонуний деб топиш ҳақидаги даъвоси ҳамда ҳокимиятнинг ушбу ўзбошимчалик билан қурилган иморатни бузиш ҳақидаги даъвоси биргаликда кўриб чиқилиши ҳам мумкин.

Мухтасар қилиб айтганда, ўзбошимчалик билан қурилган иморатга нисбатан тегишли туман ҳокимининг қарори асосида мулк ҳуқуқини қонуний асосларда қўлга киритиши, кадастр идораси томонидан давлат рўйхатидан ўтказилиши, мулкдор ўз ҳуқуқларини амалга оширишда бошқа шахсларнинг ҳуқуқларини ва қонун билан қўриқланадиган манфаатларини бузмаслиги, ҳар ким қонуний асосларда мулкдор бўлиши мақсадга мувофиқ ҳисобланади.

Акрам Шукуров,

Жиззах вилоят суди раиси

Олди-сотди ва гаров шартномалари тузиш шартлари

Айтиш керакки, олди-сотди шартномаси фуқаролик ҳуқуқининг асосий институтларидан бири ҳисобланади. Ҳозирги бозор иқтисодиёти шароитида олди-сотди шартномаси тўғрисида тушунчага эга бўлиш, унинг хусусиятларини ўрганиш ҳуқуқни муҳофаза қилувчи идора ходимлар учун ҳам, адвокатлар, юридик хизмат кўрсатиш билан шуғулланувчи шахслар ва тадбиркорлар учун ҳам бирдек зарур.

Эндиликда олди-сотди шартномасининг мавзуи мулкчиликнинг турли шаклига мансуб бўлган мол-мулкдан, ашёлардан (масалан, ишлаб чиқариш воситалари, кўчар ва кўчмас мол-мулклар, истеъмол хусусиятига эга бўлган ва бўлмаган ашёлар) ҳамда уни тузишда қатнашувчи тарафлар, яъни фуқаролардан ҳам, юридик шахслардан ҳам иборат бўлиши мумкин.

Фуқаролик кодексининг 386-моддасига кўра, олди-сотди шартномаси бўйича бир тараф (сотувчи) товарни бошқа тараф (сотиб олувчига) мулк қилиб топшириш мажбуриятини, сотиб олувчи эса, бу товарни қабул қилиш ва унинг учун белгиланган пул суммаси тўлаш мажбуриятини олади.

Олди-сотди шартномаси бўйича товарга бўлган эгалик ҳуқуқи ўзгармай қолиши ҳам мумкин. Сотувчи ва сотиб олувчи хусусий мулк ҳуқуқининг ёки турли шаклдаги, яъни хусусий ва оммавий мулк ҳуқуқининг субъектларидан бўлса, сотилган товарга нисбатан эгалик ҳуқуқи ўзгаради, у сотувчидан сотиб олувчининг ихтиёрига ўтади. Агар сотувчи ҳам, сотиб олувчи ҳам мулкка эгалик қилиш ҳуқуқига эга бўлмаса ва ўз фаолиятини ўзига бириктириб қўйилган оммавий давлат мулки асосида амалга оширса, олди-сотди шартномаси бўйича сотилган товарга нисбатан хўжалик юритиш ва оператив бошқариш ҳуқуқига эга бўлади.

Олди-сотди шартномаси мустақил шартнома сифатида айрим тоифадаги турдош (чакана олди-сотди, маҳсулот, товарлар етказиб бериш тўғрисидаги давлат контракти, энергия таъминоти, кўчмас мулкни, корхонани сотиш) шартномалардан ташкил топади. Турдош шартномалар ўз иқтисодий мазмунига кўра, олди-сотди шартномасидан иборат.

Айтиш керакки, олди-сотди шартномаси тузилганда унинг тарафлари ўртасида муайян ҳуқуқ ва мажбуриятлар пайдо бўлади. Уларни бажармаслик салбий оқибатларга олиб келиши мумкин. Бундай оқибатларнинг юз бермаслиги, авваламбор, сотувчининг ўз мажбуриятларини лозим даражада бажаришига боғлиқ. Шундай экан, сотувчи шартнома бўйича келишилган товарни сотиб олувчига ўз вақтида ва камчиликларсиз топшириши мақсадга мувофиқ.

 

Акрам Шукуров,

Жиззах вилоят суди раиси

Жиззах вилоят суди биносида муҳтарам Президентимизнинг “Тезкор-қидирув ҳамда тергов фаолиятида шахснинг ҳуқуқ ва эркинликларини ишончли ҳимоя қилиш кафолатларини янада кучайтириш чора-тадбирлари тўғрисида”ги Фармони, Ўзбекистон Республикаси Олий суди Пленумининг “Судлар томонидан жиноят ишларини тафтиш тартибида кўриб чиқишнинг айрим масалалари тўғрисида” ги ҳамда “Судлар томонидан маъмурий ҳуқуқбузарлик тўғрисидаги ишларни тафтиш тартибида кўриб чиқишнинг айрим масалалари тўғрисида” ги Қарорларининг мазмун-моҳиятига бағишланган семинар ўтказилди

Жиззах вилоят суди раисининг ўринбосари Р.Орзиқулов раислигида ўтказилган семинарда вилоят суди судьялари, прокуратура, иқтисодий жиноятларга қарши курашиш департаменти, Ички ишлар бошқармаси, Адлия, Божхона, Йўл ҳаракати хавфсизлиги, Мажбурий ижро бюроси ҳамда Солиқ бошқармаси ходимлари иштирок этишди.

Мазкур семинарда маърузачи судьялар томонидан Ўзбекистон Республикаси Президентининг “Тезкор-қидирув ҳамда тергов фаолиятида шахснинг ҳуқуқ ва эркинликларини ишончли ҳимоя қилиш кафолатларини янада кучайтириш чора-тадбирлари тўғрисида”ги Фармони, Ўзбекистон Республикаси Олий суди Пленумининг “Судлар томонидан жиноят ишларини тафтиш тартибида кўриб чиқишнинг айрим масалалари тўғрисида” ги ҳамда “Судлар томонидан маъмурий ҳуқуқбузарлик тўғрисидаги ишларни тафтиш тартибида кўриб чиқишнинг айрим масалалари тўғрисида” ги Қарорларининг мазмун-моҳияти ҳақида батафсил маълумот берилди.

Тадбирда иштирокчилар ўзларини қизиқтирган саволларига судьялардан атрофлича жавоб олишди.

Хулоса ўрнида айтганда, суд-ҳуқуқ соҳасида амалга оширилаётган ислоҳотлар энг аввало, фуқароларнинг ҳуқуқ ва эркинликларини, уларнинг қонуний манфаатларини таъминлашда ҳамда одил судловга эришиш имкониятларини янада кенгайтириш ва судлар фаолияти самарадорлигини оширишда муҳим омил бўлиб хизмат қилади.

Жиззах вилояти судлари томонидан Зомин туманида сайёр қабул ўтказилди

Жиззах вилояти суд ва ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органлар раҳбарлари томонидан Зомин туман ҳудудида истиқомат қилувчи фуқаролар учун Зомин туманидаги Ёшлар маркази биносида оммавий сайёр қабул ўтказилди.

Ўтказилган сайёр қабулда вилоят судлари томонидан жами 10 нафар фуқароларнинг мурожаатлари тингланди.

Уларнинг 5 нафари фуқаролик, 2 нафари жиноят, 3 нафари маъмурий судларга оид масалалар ташкил қилди. Шу мурожаатларнинг 9 таси бўйича ҳуқуқий тушунтиришлар берилган бўлса, 1 таси жойида ижобий ҳал этилди.

Skip to content