Суд-ҳуқуқ ислоҳотлари

Фармонда  судьялар ҳамжамияти органлари фаолиятида судьяларнинг ўзини ўзи бошқариш тамойилини ва суд мустақиллигига оид илғор халқаро стандартлар кенг жорий этилишини таъминлаш; судьялар корпусини шакллантириш тартибини такомиллаштириш, ушбу жараёнда судьялар ҳамжамияти органлари ролини ошириш ва уларнинг масъулият доирасини аниқ белгилаш; судьялар ҳамжамияти органлари фаолиятида очиқликни таъминлаш, судьяликка номзодларни танлашнинг шаффоф тартибини жорий этиш; суд тизимида гендер тенгликни таъминлаш имкониятларини кенгайтириш орқали аёл судьялар улушини камида 30 фоизга етказиш масалалари суд ҳокимиятининг чинакам мустақиллигини таъминлаш, судьялар ҳамжамияти органлари фаолиятининг самарадорлигини оширишнинг устувор мақсадлари этиб белгиланган.

           Суд мустақиллигига оид илғор стандартларни жорий этиш ҳамда судьялар  ҳамжамияти органлари фаолиятини такомиллаштириш учун судьяларни навбатдаги ўн йиллик муддатга тайинлаш (сайлаш) тартибини бекор қилиб, судьялик лавозимларига номзодларни дастлаб беш йил муддатга, кейинчалик муддатсиз даврга тайинлаш (сайлаш) тартибини белгилаш; туманлараро, туман, шаҳар судлари раислари ва уларнинг ўринбосарлари лавозимларига номзодларни аниқ мезонларга кўра судьялар орасида очиқ танлов асосида танлаш тартибини ўрнатиш; судьянинг касбий фаолиятини баҳолашда “ҳалоллик”, “касбий лаёқатлилик” ва “судьялик одоби қоидаларига риоя этиш” талабларининг аниқ мезонлари қонун даражасида белгиланадиган бўлди.

          Кенгашнинг доимий асосда фаолият юритувчи судьялари лавозимига номзодлар тегишли суд судьялари малака ҳайъатлари томонидан тавсия этилиши ва  бунда Кенгашнинг доимий асосда фаолият юритувчи судьялари лавозимига, қоида тариқасида, судья сифатида камида етти йил ишлаган Олий суддан-икки нафар, вилоят даражасидаги судлардан-етти нафар,  туманлараро, туман, шаҳар судларидан-тўрт нафар судьялар номзоди кўрсатилади.        

          Шунингдек, кенгашнинг жамоатчилик асосида фаолият юритувчи аъзолари таркибига номзодлар ҳуқуқ соҳасидаги илмий ва олий таълим ташкилотлари ҳамда фуқаролик жамияти институтлари томонидан тавсия этилиши белгилаб қўйилди.

          Кенгаш раисига судьялар томонидан Судьялар одоби кодекси нормалари бузилган ёки манфаатлар тўқнашувига йўл қўйилган ҳолатларда судьялар малака ҳайъатлари томонидан интизомий иш асоссиз тугатилган ёки тайинланган интизомий жазо судья содир этган қилмишга мос эмас деб топилган тақдирда, малака ҳайъатларининг тегишли қарорларини қайта кўриб чиқиш бўйича тақдимнома киритиш ва Кенгашнинг тузилмаси ҳамда штат жадвалини белгиланган штат бирликлари доирасида мустақил тасдиқлаш ваколатлари берилди.

          Судьялар ҳамжамияти органлари фаолиятида очиқлик даражасини ошириш ва суд бошқарувини такомиллаштириш мақсадида суд тизимида мавжуд бўш раҳбарлик ва юқори турувчи судьялик лавозимларига оид маълумотлар ҳамда уларни эгаллаш учун танловда иштирок этиш тартиби, суд тизимида судьялик лавозимлари, шу жумладан, раҳбарлик ва юқори турувчи судьялик лавозимларига номзодларни танлаш ҳамда тайинлаш бўйича барча босқичларга оид маълумотлар Кенгашнинг расмий веб-сайтида очиқ эълон қилиб бориш амалиёти жорий этилди.

         Фармонда  адолатсиз ҳукм, ҳал қилув қарори, ажрим ёки қарор чиқарганлик учун жавобгарликни белгиловчи қонунчилик нормаларини суд мустақиллигига оид халқаро стандартлар асосида қайта кўриб чиқиш, Кенгаш аъзоларининг суд ҳокимияти мустақиллигини таъминлаш борасидаги фаолиятига аралашганлик учун жиноий жавобгарлик чораларини белгилаш ҳамда судьялар ва суд ходимлари кунини белгилаш ҳам кўрсатиб ўтилди.

         Судьянинг мустақиллиги ва жавобгарлиги ўртасидаги мувозанатни ҳамда судьяга нисбатан интизомий жазо қўллаш тизимини шаффоф ва адолатли бўлишини таъминлаш мақсадида судьяга нисбатан интизомий иш кўриб чиқишда унинг ҳимояга бўлган ҳуқуқини тақдим этиш, қуйи судьялик лавозимига ўтказиш интизомий жазо чорасини жорий этиш, интизомий жазо амалда бўлган вақтда юқори судьялик лавозимига тавсия этилмаслик, судьяни интизомий жавобгарликка тортиш асосларининг аниқ мезонларини белгилаш лозимлиги қайд этилди.

         Судьялар корпусида гендер тенгликни таъминлаш учун Кенгашнинг Одил судлов академиясининг касбий қайта тайёрлаш курсларига қабул қилишда ҳар йили заруратга қараб Кенгаш томонидан хотин-қизлар учун квота белгиланиши, Ўзбекистон аёл судьялар ассоциациясини ташкил этилиши ҳам Фармонда алоҳида кўрсатилди.

         Бундан ташқари, суд тизимида камида беш йиллик меҳнат тажрибасига ва илмий салоҳиятга эга судьялар қонунчиликда белгиланган тартибда Одил судлов академиясига профессор-ўқитувчи лавозимига тайинланганда Академиядаги фаолияти тугагандан сўнг унинг муқаддам ишлаган судьялик лавозимида ишни давом эттириши, бўш турган судьялик лавозими бўлмаган тақдирда эса, судьянинг розилиги билан аввалгисига тенг бошқа судьялик лавозимига ўтказилиши белгиланди.

         Фармонга йўл харитаси ҳам илова қилинган бўлиб, мазкур Фармон мамлакатимизда одил судловни таъминлаш борасидаги яна бир муҳим қадам бўлиб, у   судлар мустақиллигини таъминлаш, судьяларнинг жамиятдаги нуфузини ва масъулиятини оширишга қаратилган бир қатор янгиликларни ўзида мужассам этган.

                                                                                                                                                               С.Қувватов, Жиззах  вилоят суди иқтисодий ишлар бўйича судьяси

Жиноят ишлари бўйича Дўстлик туман суди ҳамда Дўстлик туман ИИБ билан ҳамкорликда Дўстлик туман Чинобод МФЙ биносида шаҳвоний шилқимлик ва оилавий зўравонлик билан боғлиқ кўрилган жиноят ва ҳуқуқбузарликларни содир этган шахсларга нисбатан жазо муқаррарлиги тўғрисида давра суҳбати ва “Сайёр суд” ташкил этилди.

Давра суҳбатида шаҳвоний шилқимлик ва оилавий зўравонлик билан боғлиқ жиноятчиликнинг барвақт олдини олиш борасида тушунтиришлар берилди ва иштирокчиларнинг бу иллатларни олдини олиш борасида таклифлари, фикр ва мулоҳазалари тингланди.
Шу билан бир қаторда ўтказилган сайёр суд мажлисида 11 нафар  фуқароларга нисбатан 8 та маъмурий ҳуқуқбузарлик ишлари мазмунан кўрилиб, уларга қонунда белгиланган жазо чоралари қўлланилди.
Таъкидлаш жоизки, тадбир иштирокчиларига судьялар томонидан маъмурий ҳуқуқбузарлик ҳаракатлари ва уларга тайинланадиган жазо чоралари тўғрисида тушунтиришлар берилиб, жамиятда ҳуқуқий маданиятни ошириш, ҳуқуқбузарликларни олдини олиш борасида чоралар кўрилиши лозимлигини билдирди.
Тадбир якунида иштирокчилар ўзларини қизиқтирган саволларига судьядан батафсил жавоб олишди.

Зарбдор туман ҳокимлигида маҳаллий аҳоли ва ҳудудда фаолият юритаётган тадбиркорлик субъектлари вакиллари иштирокида Зомин туманлараро иқтисодий суди раиси Х. Мадатов томонидан “Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2024 йил 26 сентябрдаги “Экология ва атроф-муҳитни муҳофаза қилиш соҳаларида очиқликни таъминлаш ҳамда бошқариш тизимини янада такомиллаштириш чора-тадбирлари тўғрисида”гиPF-149-сон Фармони мазмун-моҳиятига бағишланган давра суҳбати ўтказилди.

Тадбирда таъкидланганидек, Фармонда белгиланган вазифаларда чиқиндилар билан боғлиқ тендер жараёнларини онлайн кузатиш имкониятини яратиш, чиқиндиларни тўплаш шохобчаларида видеокузатув тизимларини ўрнатиш, махсус техникаларга GPS -назорат тизимини жорий этиш, санитар тозалаш корхоналари фаолияти бўйича «Call-markaz» ташкил этиш ҳамда аҳоли ва тадбиркорлар учун контейнер майдончалари жойлашуви ва чиқиндиларни олиб чиқиб кетиш графикларини очиқлаш каби устувор вазифалар белгилангани қайд этилди.

Шунингдек, кун тартибининг иккинчи масаласи юзасидан иқтисодий судларда корпоратив низоларни кўриб чиқишнинг ўзига хос хусусиятлари ҳақида маълумотлар берилди. Президентнинг 2017 йил 7 февралдаги PF-4947-сонли Фармони ва 2023 йил 28 январдаги PF-60-сонли Фармонида белгиланган ислоҳотлар мазмун-моҳияти шарҳланиб, корпоратив низолар сони ошиб бораётгани ва уларни ҳал этишда ягона ҳуқуқий ёндашувни шакллантириш муҳим экани таъкидлаб ўтилди.

Давра суҳбати якунида иштирокчилар ўзларини қизиқтирган саволларга суд раиси томонидан батафсил жавоблар олдилар.

Кредит қарзини ундириш билан боғлиқ низоларни

судларда кўрилиш тартиби ва суд амалиётидаги айрим муаммолар

Сўнгги йилларда Ўзбекистонда банк-кредит тизими жадал ривожланиб, аҳоли ва тадбиркорлик субъектларига молиявий хизматлар кўрсатиш кўлами тобора кенгаймоқда. Бу жараён иқтисодий фаолиятни рағбатлантириш, инвестиция муҳитини яхшилаш ва фуқароларнинг молиявий фаоллигини оширишда муҳим аҳамият касб этмоқда. Бироқ кредит хизматларидан фойдаланиш кўлами кенгайган сари, мажбуриятларни ўз вақтида бажармаслик ҳолатлари ҳам кўпаймоқда. Фуқаролик ишлари бўйича судларда кредит шартномалари бўйича даъволар фуқаролик ишларининг катта қисмини ташкил этмоқда. Бу эса кредит муносабатларида ҳуқуқий билим ва молиявий маданиятни ошириш заруратини кўрсатади.

Шунинг учун кредит қарзини ундириш билан боғлиқ низоларни судларда кўриш тартибини чуқур ўрганиш, амалдаги ҳуқуқий асосларни таҳлил қилиш ва мавжуд муаммоларга илмий ёндашувни қўллаш бугунги куннинг долзарб масалаларидан бири бўлмоқда.

Амалдаги Ўзбекистон Республикасининг Фуқаролик кодексининг
744-моддаси биринчи қисми талабига кўра, кредит шартномаси бўйича бир тараф — банк ёки бошқа кредит ташкилоти (кредитор) иккинчи тарафга (қарз олувчига) шартномада назарда тутилган миқдорда ва шартлар асосида пул маблағлари (кредит) бериш, қарз олувчи эса олинган пул суммасини қайтариш ва унинг учун фоизлар тўлаш мажбуриятини олади.

Қарздор ўз мажбуриятларини лозим даражада бажармаслиги оқибатида кредитор судга даъво ариза билан мурожаат қилади. Даъво аризасида қарз суммаси, фоизлар, пеня ва бошқа талаблар кўрсатилади. Даъво аризага кредит шартномаси, ҳисоб-китоблар ва тўлов ҳужжатлари ва бошқа ҳужжатлар илова қилинади.

Суд муҳокамаси давомида шартнома шартлари таҳлил қилинади, далиллар ўрганилади. Агар қарздорнинг мажбуриятни бажармаганлиги аниқланса, суд кредит шартномаси, ишга алоқадор ҳужжатлар ҳамда Ўзбекистон Республикасининг Фуқаролик кодекси, бошқа қонунлар асосида қарзни ундириш ҳақида ҳал қилув қарори қабул қилади.

Шунингдек, тарафлар ўзаро келишув битими ёки медиатив келишувни тузиб, низони ўзаро талабларнинг тўлиқ ҳажмида ёки қисман ҳал этиши мумкин. Келишув битими фуқаролик суд ишларини юритишнинг ҳар қандай босқичида ва суд ҳужжатини ижро этиш жараёнида, медиатив келишув эса биринчи инстанция судида суд алоҳида хонага (маслаҳатхонага) суд ҳужжатини қабул қилиш учун чиққунига қадар тарафлар томонидан тузилиши мумкин.

Кредит шартномаси билан боғлиқ низоларни судда кўришда қатор амалий муаммолар кузатилмоқда. Булар, қарздорларнинг яшаш манзилини аниқлашдаги қийинчиликлар (қарздорнинг манзили ўзгариши оқибатида суд чақирув хатларининг етказиб борилмаслиги), бунинг оқибатида суд ишларининг кўрилишининг чўзилиши ҳамда ижро жараёнида
ҳал қилув қарорининг ижросини ўз вақтида таъминланмаслиги, суд қарорларининг ижроси устидан самарали назоратнинг етарли эмаслиги каби муаммолар шулар жумласидандир.

Бу каби муаммоларни ҳал этиш учун суд ишларини рақамлаштириш, алоқа тармоқларининг иш фаолиятини янада кучайтириш, электрон мурожаат тизимини такомиллаштириш, кредит шартномалари бўйича ягона ахборот базасини яратиш ва мажбурий ижро органларининг фаолияти устидан назоратни кучайтириш зарур.

Хулоса қилиб айтганда, кредит қарзини ундириш билан боғлиқ низоларни судларда кўриш нафақат ҳуқуқий, балки ижтимоий-иқтисодий аҳамиятга ҳам эга. Чунки бу жараён орқали иқтисодий муносабатлардаги адолат тикланади, молиявий интизом мустаҳкамланади ва банк тизимига ишонч орттирилади.

Кредит низоларининг кўпайиши фуқароларнинг молиявий саводхонлигини ошириш заруратини кўрсатмоқда. Агар аҳоли кредит шартномаси шартларини бажармасликнинг ҳуқуқий оқибатларини яхши билса, кўплаб низоларнинг олдини олиш мумкин бўлади. Кредит муносабатларида қонун талабларига амал қилиш, суд қарорларининг тўлиқ ва ўз вақтида ижросини таъминлаш ҳамда фуқароларнинг ҳуқуқий онгини ошириш — мамлакатда молиявий барқарорлик ва ҳуқуқ устуворлигининг муҳим кафолатларидан биридир.

 

З.Мажидов,

 

Фуқаролик ишлари бўйича

Дўстлик туманлараро судининг судьяси

 

 

 

Судга тааллуқлилик ва судловга тегишлилик нима?

Ҳар куни турли низолар ва келишмовчиликлар юз беради — қўшни билан ер учун ёки ишда маош учун, ёки кимнингдир мулки ёки мулкий ҳуқуқлари бузилгани учун. Бундай ҳолларда одамлар “бу ишни суд ҳал қилиб беради” дейишади. Аммо ҳар бир ишни ҳар қандай суд кўра олмайди. Шунинг учун “судга тааллуқлилик” ва “судловга тегишлилик” деган тушунчалар жуда муҳим ҳисобланади.
Судга тааллуқлилик — иш судда кўриладими, йўқми?
Содда қилиб айтганда, судга тааллуқлилик — бу иш умуман суд орқали кўрилиши мумкинлигини билдиради.
Айтайлик, фуқаро ўз қўшниси билан ер масаласида тортишаётган бўлса ёки кимдир қарзини қайтармаётган бўлса, бу низолар фуқаролик ишлари бўйича судларга тааллуқли ҳисобланади.
Даставвал Ўзбекистон Республикаси Фуқаролик Процессуал кодексининг 5-бобида дастлаб тааллуқлилик масаласига аниқлик киритади. Бу ҳолат низони қайси суд томонидан кўриб чиқиш ваколатини белгилайди. Тааллуқлилик масаласи ҳал қилинганидан сўнг судловга тегишлиликка доир нормалар белгиланади. Шу боисдан тааллуқлилик масаласи ҳал бўлгандан сўнг фуқаролик ҳуқуқлари ва қонуний манфаатлари бузилган деб ҳисобланган холларда қайси судга мурожаат қилиш масаласи ҳал қилиниши зарурати вужудга келади. Бу ҳолатда судга тегишлилик масаласини ҳам тўғри ҳал қилиниши керак.
Иш судга тааллуқли эканлиги аниқ бўлгач, энди навбатдаги савол — “ишни қайси суд кўради?”
Бу ерда судловга тегишлилик деган тушунча ишга киришади. У суднинг қайси турига ва қайси ҳудуддаги судга иш тегишлилигини белгилайди.
Ўзбекистон Республикаси Фуқаролик Процессуал кодексининг 33-моддаси “Судловга тегишлиликнинг умумий қоидалари” деб номланади. Ушбу моддада, аризалар жавобгар доимий яшаб турган ёки доимий машғул бўлган жойдаги судга берилади. Ташкилотларга нисбатан аризалар улар давлат рўйхатидан ўтган жойдаги судга берилади.
Одатда, иш жавобгар яшайдиган жойдаги судда кўрилади. Масалан, жавобгар Самарқандда бўлса, иш ҳам ўша ерда кўрилади.
Баъзи ҳолларда даъвогар танлов ҳуқуқига эга бўлади. Масалан, зарар етказилган жойда ёки ўз яшаш жойида ишни кўришни сўраши мумкин. Ушбу масалага оид қоидалар Фуқаролик Процессуал кодексининг 34-моддаси билан тартибга солинади.
Судловга тегишлилик нима учун бу муҳим?
Агар иш нотўғри судга берилса, суд аризани қабул қилмайди ёки ариза қабул қилинган бўлса ишни бошқа судга юборишига тўғри келади. Бу эса вақтни йўқотиш, ортиқча сарсонлик ва оворагарчиликларга олиб келади.
Шунинг учун даъво аризасини ёзишдан олдин иш қайси судга тегишли эканини аниқ билиш — жуда муҳим.
Хулоса қилиб айтганда, судга тааллуқлилик — иш суд томонидан кўриладими-йўқми, судловга тегишлилик эса — ишни қайси суд кўриши кераклигини белгилайди. Бу икки қоида фуқароларнинг ҳуқуқ ва манфаатларини тўғри ва тез ҳимоя қилишга хизмат қилади. Агар шуларга эътибор берилса, суд ишлари ҳам осон, ҳам самарали кечади. Шу сабабли, ариза беришдан аввал ишнинг судга тааллуқлилигини аниқлаш, ундан кейин қонунга мувофиқ судловга тегишлилик — яъни қандай турдаги ва қайси ҳудуддаги судда кўриш кераклигини белгилаш — жуда муҳимдир.

Замонали Мажидов,
фуқаролик ишлари бўйича Дўстлик
туманлараро судининг судьяси

Жиззах туманлараро маъмурий суди ташаббуси билан Абдулла Қодирий номидаги Жиззах давлат педагогика университетида талабалар иштирокида давра суҳбати ташкил этилди

Давра суҳбатида университетнинг бакалавр ва магистратура босқичида таҳсил олаётган талабалар иштирок этишди.

Суҳбат давомида талабаларга маъмурий судлар фаолияти, унинг фуқароларнинг ҳуқуқ ва манфаатларини ҳимоя қилишдаги аҳамияти, шунингдек, маъмурий органлар ва улар мансабдор шахсларининг қарорлари ёки ҳаракатлари устидан шикоят қилиш тартиби ҳақида батафсил маълумот берилди.

Қонунчиликда белгиланганидек, ҳар бир фуқаро ёки ташкилот ўз ҳуқуқлари ёки қонуний манфаатлари бузилган деб ҳисобласа, маъмурий орган ёки унинг мансабдор шахси қарорини ҳақиқий эмас деб топиш ҳамда унинг ҳаракатини ёки ҳаракатсизлигини қонунга хилоф деб эътироф этиш тўғрисида судга мурожаат қилиш ҳуқуқига эга.

Шу билан бирга, судда бундай ишлар бўйича қарор ёки ҳаракатнинг қонунийлигини исботлаш мажбурияти маъмурий органнинг ўзи зиммасига юклатилади. Бу эса фуқароларнинг суд олдида ҳуқуқларини таъминлаш имкониятларини кенгайтириб беради.

Судья томонидан талабаларга судга ариза бериш тартиби, муддатларга риоя этиш, шикоятни судда кўриб чиқиш босқичлари ҳақида ҳам амалий мисоллар билан тушунтирилди.

Суҳбат очиқ мулоқот шаклида ўтиб, талабалар ўзларини қизиқтирган саволларга жавоб олишди.

 

Маъмурий судлар фуқароларнинг ҳуқуқларини тиклаш, давлат органлари фаолиятида шаффофлик ва қонун устуворлигини таъминлашда муҳим ўрин тутади. Шу орқали талабалар суд тизими фаолияти ва фуқаролар ҳуқуқларини ҳимоя қилишда маъмурий судларнинг роли ҳақида кенгроқ тушунчага эга бўлдилар.

 

Бундай амалий учрашувлар ёшларда ҳуқуқий маданиятни ошириш, қонунларга ҳурмат туйғусини шакллантириш ва фуқаролик жамиятини барпо этишда муҳим аҳамият касб этади.

Жамиятда тазйиқ ва зўравонлик билан боғлиқ ҳуқуқбузарликларга нисбатан муросасизлик муҳитини яратиш

Ўзбекистон Республикасида охирги йилларда тазйиқ ва зўравонлик билан боғлиқ ҳуқуқбузарликларга барҳам бериш бўйича салмоқли ишлар қилинмоқда.
Хусусан, бу ўринда биринчи навбатда 2019 йил 2 сентябрь куни “Хотин-қизларни тазйиқ ва зўравонликдан ҳимоя қилиш тўғрисида”ги Ўзбекистон Республикасининг Қонуни қабул қилинганлиги таъкидлаб ўтишимиз жоиз.
Ушбу Қонуннинг мақсади хотин-қизларни тазйиқ ва зўравонликнинг барча шаклларидан ҳимоя қилиш соҳасидаги муносабатларни тартибга солишдан иборат бўлиб, ушбу Қонун билан қуйидаги асосий тушунчаларга таъриф берилди.
Жинсий зўравонлик – хотин-қизларга нисбатан уларнинг розилигисиз шаҳвоний хусусиятга эга ҳаракатларни содир этиш орқали жинсий дахлсизликка ва жинсий эркинликка тажовуз қиладиган зўравонлик шакли, шунингдек зўрлик ишлатиш ёки зўрлик ишлатиш билан таҳдид қилиш ёхуд аёл жинсидаги вояга етмаган шахсларга нисбатан ахлоқсиз ҳаракатлар содир этиш орқали учинчи шахс билан жинсий алоқа қилишга мажбурлаш;
жисмоний зўравонлик – хотин-қизларга нисбатан оғирлиги турли даражада бўлган тан жароҳатлари етказиш, хавф остида қолдириш, ҳаёти хавф остида қолган шахсга ёрдам кўрсатмаслик, зўравонлик хусусиятига эга бошқа ҳуқуқбузарликлар содир этиш, жисмоний таъсир ўтказиш ёки бундай таъсир ўтказишнинг ўзга чораларини қўллаш билан таҳдид қилиш орқали хотин-қизларнинг ҳаёти, соғлиғи, эркинлиги ҳамда қонун билан ҳимоя қилинадиган бошқа ҳуқуқлари ва эркинликларига тажовуз қиладиган зўравонлик шакли;
зўравонлик – хотин-қизларга нисбатан жисмоний, руҳий, жинсий ёки иқтисодий таъсир ўтказиш ёки бундай таъсир ўтказиш чораларини қўллаш билан таҳдид қилиш орқали уларнинг ҳаёти, соғлиғи, жинсий дахлсизлиги, шаъни, қадр-қиммати ва қонун билан ҳимоя қилинадиган бошқа ҳуқуқлари ҳамда эркинликларига тажовуз қиладиган ғайриҳуқуқий ҳаракат (ҳаракатсизлик);
иқтисодий зўравонлик – хотин-қизларга нисбатан турмушда, иш жойларида ва бошқа жойларда амалга оширилган зўравонлик шакли, хотин-қизларнинг нормал яшаш ва камол топиш учун озиқ-овқат, уй-жой ҳамда бошқа зарур шарт-шароитлар билан таъминланишга бўлган ҳуқуқини, мулк ҳуқуқини, таълим олиш ҳамда меҳнатга оид ҳуқуқини амалга оширишни чеклашга олиб келадиган ҳаракат (ҳаракатсизлик);
руҳий зўравонлик – хотин-қизларни ҳақоратлаш, уларга туҳмат қилиш, таҳдид қилиш, уларнинг шаънини, қадр-қимматини камситиш, шунингдек уларнинг хоҳиш-иродасини чеклашга қаратилган бошқа ҳаракатларда ифодаланадиган зўравонлик шакли, шу жумладан репродуктив соҳада назорат қилиш, тазйиқ ва зўравонликдан жабрланувчида ўз хавфсизлиги учун хавотир уйғотган, ўзини ҳимоя қила олмасликка олиб келган ёки руҳий соғлиғига зарар етказган ҳаракат (ҳаракатсизлик);
тазйиқ – содир этилганлиги учун маъмурий ёки жиноий жавобгарлик назарда тутилмаган, хотин-қизларнинг шаъни ва қадр-қимматини камситадиган ҳаракат (ҳаракатсизлик), шилқимлик, таъқиб этиш;
таъқиб этиш – жабрланувчининг хоҳиш-иродасига қарши, унинг икки ёки ундан ортиқ марта қаршилик кўрсатганлигига ёхуд огоҳлантирганлигига қарамай содир этиладиган, жабрланувчини қидиришда, у билан оғзаки, телекоммуникация тармоқлари воситасида, шу жумладан Интернет жаҳон ахборот тармоғи орқали ёки бошқа усулларни қўллаш йўли билан мулоқотга киришишда, унинг иш, ўқиш ва (ёки) яшаш жойига боришда ифодаланган ҳамда жабрланувчида ўз хавфсизлиги учун хавотирлик қўзғатадиган ҳаракатлар;
ҳимоя ордери – тазйиқ ва зўравонликдан жабрланувчига давлат ҳимоясини тақдим этувчи, хотин-қизларга тазйиқ ўтказаётган ёки уларга нисбатан зўравонлик содир этган шахсга ёхуд бир гуруҳ шахсларга нисбатан ушбу Қонунда белгиланган таъсир кўрсатиш чоралари қўлланилишига сабаб бўладиган ҳужжат.
2023 йил 11 апрель кунги “Хотин-қизлар ва болалар ҳуқуқлари, эркинликлари ҳамда қонуний манфаатларини ишончли ҳимоя қилиш тизими янада такомиллаштирилиши муносабати билан Ўзбекистон Республикасининг айрим қонун ҳужжатларига ўзгартиш ва қўшимчалар киритиш тўғрисида”ги ЎРҚ-829-сон Ўзбекистон Республикасининг Қонунига асосан Ўзбекистон Республикасининг Маъмурий жавобгарлик тўғрисидаги кодексига 592-модда киритилиб, “Оилавий (маиший) зўравонлик” деб номланди, Ўзбекистон Республикасининг Жиноят кодексига 1261-модда киритилиб “Оилавий (маиший) зўравонлик” деб номланди.
Мамлакатимизда олиб борилаётган ислоҳотлар натижасида республикамизда ҳам гендер тенглиги принципига амал қилиш, шунингдек аёллар зўравонлигига қарши кураш ишлари кескин ривожланмоқда.
Айниқса, давлат органлари, ташкилот ва идораларга ҳам бу борада тегишли вазифа ва функциялар юкланмоқда.
Мисол учун, Вазирлар Маҳкамасининг 2020 йил 30 октябрдаги 678-сон қарори билан тасдиқланган “2020-2021 йилларда жамиятда ҳуқуқий маданиятни юксалтириш бўйича чора-тадбирлар дастури”нинг                                16-бандида Ўзбекистон Республикаси Адлия вазирлиги ҳамда Маҳалла ва оилани қўллаб-қувватлаш вазирлиги томонидан 2021 йил август ойида жамиятда аёллар ва эркакларнинг тенг ҳуқуқлилигини таъминлаш, аёлларга нисбатан тазйиқ ва зўравонликнинг олдини олиш мақсадида “Гендер-мадад” электрон ҳуқуқий маслаҳатчи лойиҳасини (сайт, мобиль илова тарзида) ишга тушириш назарда тутилган.
Шунингдек, Вазирлар Маҳкамасининг 2020 йил 15 апрелдаги 228-сон қарори билан Маҳалла ва оилани қўллаб-қувватлаш вазирлигига гендер тенглигини таъминлаш бўйича норматив-ҳуқуқий ҳужжатларнинг ишлаб чиқилишида иштирок этиш вазифаси юкланган.
Таъкидлаш керакки, Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2020 йил 3 августдаги ПҚ-4796-сон қарори билан тасдиқланган “2020-2025 йилларда Ўзбекистон Республикаси статистикасини ривожлантиришнинг миллий стратегияси”да гендер статистикасини такомиллаштириш ҳам кўзда тутилган.
Бундан ташқари, Вазирлар Маҳкамасининг 2020 йил 30 мартдаги 192-сон қарорида норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар ва уларнинг лойиҳаларини гендер-ҳуқуқий экспертизадан ўтказиш тартиби тўғрисидаги қоидалар тасдиқланиб, алоҳида Низом тасдиқланган.
Юқорида келтирилган норматив-ҳуқуқий ҳужжатларнинг қабул қилинишидан мақсад, республикамизда гендер тенглигини таъминлаш ҳисобланади. 
 
Жиноят ишлари бўйича 
Дўстлик туман суди 
тергов судьяси         С.Махмудов

Жиноятчиликнинг олдини олишда хусусий ажримларнинг ўрни ва аҳамияти

Мамлакатимизда жамоат тартибини сақлаш, жиноят қонунчилигини ислоҳ қилиш, Жиноят кодексининг жамоат тартибини муҳофаза қилувчи нормаларини қўллаш амалиётини яхшилаш, жиноятчиликнинг олдини олиш, ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органлар ва суд фаолиятини яхшилаш, адолат, инсонпарварлик тамойилларига риоя этилишини кучайтиришга алоҳида эътибор қаратилмоқда.

Маълумки, жиноят ишининг якуни бўйича ҳукм билан бирга чиқариладиган хусусий ажрим жиноятчиликнинг олдини олиш алоҳида аҳамиятга эга.

Айтиш керакки, Жиноят-процессуал кодексининг 298-моддасига асосан, ишни кўриш жараёнида жиноятнинг сабаблари ва унинг содир этилишига имкон берган шарт-шароитлар аниқлангач, суд хусусий ажрим чиқариб, унда тегишли давлат органлари, фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органлари, жамоат бирлашмалари, жамоа ёки мансабдор шахслардан ана шу сабаб ва шарт-шароитларни бартараф этиш чораларини кўришни талаб қилади.

Шундай экан, хусусий ажрим юборилган давлат органи, фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органи, жамоат бирлашмаси, жамоа ёки мансабдор шахс зарур чораларни кўриши ва кўрилган чораларнинг натижалари тўғрисида кечи билан бир ойлик муддат ичида судни хабардор қилиши шарт. Қолаверса, тегишли мансабдор шахсларнинг эътиборини суриштирув ва дастлабки тергов ўтказишда йўл қўйилган камчиликларга жалб қилиш зарур бўлганда, суд ҳукм чиқариш билан бир вақтда, хусусий ажрим ҳам чиқаради. Худди шундай хусусий ажрим апелляция, кассация ва тафтиш инстанциялари томонидан ҳам чиқарилади.

Ўзбекистон Республикаси Маъмурий жавобгарлик тўғрисидаги кодексининг 181-моддаси суднинг хусусий ажрими (қарори) бўйича чоралар кўрмаслик учун маъмурий жавобгарлик белгиланган.

Мазкур қонун ҳужжатига кўра, мансабдор шахс томонидан суд чиқарган хусусий ажримни (қарорни) кўриб чиқмаслик ёхуд ажримда (қарорда) кўрсатилган қонунни бузиш ҳолларини бартараф этиш чораларини кўрмаслик, худди шунингдек хусусий ажримга (қарорга) ўз вақтида жавоб берилмаган тақдирда, айбдор раҳбарга нисбатан базавий ҳисоблаш миқдорининг уч бараваридан беш бараваригача миқдорда жарима солинишига сабаб бўлади.

Бундан ташқари, қонунда ҳуқуқни муҳофаза қилувчи идоралар томонидан фуқаро ижтимоий бурчини намунали бажарганлиги тўғрисида тақдимнома, суд эса, хусусий ажрим чиқариши ҳам белгиланган. Аниқроқ айтганда, жамиятда қонун устуворлигини таъминлаш, хусусан, жиноятни фош этишга яқиндан кўмаклашса, унинг фидойилиги албатта, инобатга олинади. Яъни зиммасидаги фуқаролик бурчини виждонан бажарган шахсни рағбатлантириш мақсадида, унинг яшаш жойи ёки ишхонасига тақдимнома юборилади. Бинобарин, Жиноят-процессуал кодексининг 300-моддасида суриштирувчи, терговчи ёки прокурор — тақдимнома, суд эса, хусусий ажрим чиқариш йўли билан тегишли корхона, муассаса ва ташкилот раҳбарини ва жамоасини жиноятнинг олдини олиш ёки уни фош этишда фуқаро юксак онглилик, жасорат кўрсатгани, ижтимоий бурчини намунали бажарганлиги тўғрисида хабардор қилиши қонунан мустаҳкамланган.

Судлар томонидан жиноятнинг сабаблари ва унинг содир этилишига имкон берган шарт-шароитлар аниқланиб, унда тегишли давлат органлари, фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органлари, жамоат бирлашмалари, жамоа ёки мансабдор шахслардан ана шу сабаб ва шарт-шароитларни бартараф этиш чораларини кўриш бўйича доимий равишда хусусий ажримлар чиқариш йўли билан тегишли муносабат билдириб келинмоқда.  

Бироқ, айрим давлат органлари, фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органлари, жамоат бирлашмалари, жамоа ёки мансабдор шахслар томонидан суд томонидан юборилган хусусий ажримлар етарли даражада ўрганилмасдан, жиноятнинг сабаблари ва унинг содир этилишига имкон берган шарт-шароитларни бартараф этиш юзасидан тегишли чораларни кўрмаётганлиги натижасида жиноятчиликни олдини олишда белгиланган мақсадга эришилмаяпти десак муболаға бўлмайди.

Судлар томонидан чиқарилган хусусий ажримларнинг тегишли ўзини ўзи бошқариш органлари, жамоат бирлашмалари, жамоа ёки мансабдор шахслар томонидан масъулият билан муҳокама қилиниб, тегишли чора-тадбирларни ташкил этиши жиноятчиликни олдини олишга қўйилган катта қадам ҳисобланади.   

 Жиноят ишлари бўйича Дўстлик туман суди тергов судьяси                                                      С.Махмудов

Зомин туманлараро иқтисодий суди раиси Х.Мадатов томонидан Жиззах ҳудудий электр таъминоти Зарбдор туман бўлими биносида маҳаллий аҳоли ҳамда тадбиркорлик субъектлари вакиллари иштирокида давра суҳбати ташкил этилди

Суҳбат давомида иштирокчиларга Ўзбекистон Республикаси Президентининг “Судлар фаолиятига сунъий интеллект технологияларини жорий этиш орқали одил судловга эришиш даражасини ошириш ҳамда суд тизимининг моддий-техник таъминотини яхшилашга доир қўшимча чора-тадбирлар тўғрисида”ги Фармони мазмун-моҳияти ҳақида маълумот берилди.

 

Шунингдек, йиғилишда Ўзбекистон Республикасининг 2025 йил 26 сентябрда қабул қилинган “Ўзбекистон Республикасининг айрим қонун ҳужжатларига ўзгартириш ва қўшимчалар киритиш тўғрисида”ги ЎРҚ–1084-сонли Қонуни мазмун-моҳияти юзасидан ҳам тушунтиришлар берилди.


Қайд этилишича, мазкур Қонун билан ёпиқ суд мажлиси муҳокамаси маълумотларини суд рухсатисиз ошкор қилган шахслар учун жиноий жавобгарлик белгиланди. Шу билан бирга, ёпиқ суд мажлисида иштирок этаётган шахслар суд муҳокамаси маълумотларини ошкор этмаслик тўғрисида тилхат билан огоҳлантирилади.


Давра суҳбати якунида иштирокчиларнинг саволларига суд раиси томонидан батафсил жавоблар берилди.

Перейти к содержимому