БУТУН ЖАМИЯТНИНГ ВАЗИФАСИ
Бутун жамиятнинг вазифаси-одам савдосига қарши курашишдир. Замонавий дунёда одам савдоси инсон ҳуқуқлари ва эркинликларининг энг қўпол ва оммавий бузилишидан биридир.
Глобал миқёсдаги глобаллашув, давлатларнинг ўзаро боғлиқлиги ва ўзаро боғлиқлигининг кучайиши, дунёнинг алоҳида минтақаларининг нотекис ижтимоий-иқтисодий ривожланиши одам савдоси каби ғайриинсоний ҳодисанинг мисли кўрилмаган даражада кенг тарқалишига олиб келди.
Одам савдосининг ҳозирги ҳолати унинг энг кенг тарқалган шаклларини ажратиб кўрсатиш имконини беради:
эксплуатация қилиш мақсадида одам савдоси;
мажбурий меҳнат (қарзга қарамлик);
мажбурий меҳнат, шу жумладан мажбурий уй меҳнати;
мажбурий болалар меҳнати;
жинсий эксплуатация ва фоҳишалик мақсадларида одам савдоси;
болаларнинг тижорат жинсий эксплуатацияси.
Бугунги кунда одам савдосига қарши курашишнинг асосий йўналишлари – арзон ишчи кучи ва жинсий хизматларга бўлган талабни камайтириш бўйича аниқ мақсадли иш олиб бориш, ушбу жиноий бизнес ташкилотчиларини жиноий жавобгарликка тортиш ва уларнинг қурбонларини ҳимоя қилиш алоҳида эътироф этилган. Бундай жазолаш, олдини олиш ва бартараф этиш чора-тадбирлари вектори Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг Трансмиллий уюшган жиноятчиликка қарши конвенциясида ва одам савдосининг олдини олиш ва унга қарши курашиш бўйича унга қўшимча Протоколда белгиланган.
Жиноий фаолиятга мажбурлаш йўли билан авж олган одам савдоси ҳолатларининг салмоқли қисми гиёҳванд моддаларнинг ноқонуний айланиши билан боғлиқ. Амалда, тергов органлари бу борада бир қатор жиддий муаммоларга дуч келишлари керак. Бир томондан, одам савдоси жабрдийдаларининг баъзилари ўзларини эксплуататор деб ҳисобламайдилар, чунки кўпчилик буни яхши ҳаёт учун имконият ва/ёки ўз оилаларига уйга қайтишга ёрдам бериш имконияти сифатида қарашда давом этади. Бундан ташқари, жабрланганларнинг уюшган жиноий гуруҳларга қарамлиги кўпинча яшаш жойининг ноаниқлиги, оилавий алоқалар туфайли содиқлик, шунингдек, уюшган жиноий гуруҳлар томонидан ички интизомни сақлаш учун кенг қўлланиладиган зўравонлик билан қўллаб-қувватланади. Шуни ҳам айтиш керакки, уюшган жиноий гуруҳлар жабрланувчиларга ҳуқуқни муҳофаза қилувчи ёки бошқа органлар мурожаат қилган тақдирда нима дейишлари ҳақида олдиндан кўрсатма беришлари одатий ҳолдир.
Бу иллатга барҳам беришнинг бирдан бир йўли — жамиятнинг бу борада онгини, саводхонлигини, қолаверса, иммунитетини оширишдир.
Ўзбекистонда одам савдосига қарши курашиш давлат сиёсати даражасига кўтарилгани, мазкур тадбирда вазирлик ва идоралар вакилларининг иштирок этиши мамлакатимизда бу масалага катта аҳамият берилаётганидан далолатдир. Одам савдосига қарши курашиш соҳасидаги ҳуқуқий базани такомиллаштириш мақсадида 2020 йилда давлат раҳбари томонидан янги таҳрирдаги «Одам савдосига қарши курашиш тўғрисида»ги қонун имзоланди. Ҳужжатда камчиликларни бартараф этишга қаратилган нормалар белгилаб берилган ва одам савдосига қарши курашиш соҳасидаги муҳим тамойиллар ўз аксини топган.
Шухрат Муллажонов,
Жиззах вилоят суди судьяси